 Монгол ардын үндэсний хөгжийн нэг төрөл зүйл нь янчир хэмээх хөгжим юм. Орчин үед хүмүүс голдуу ёочин хэмээн нэрлэж байгаа ч жинхэнэ монгол нэр нь янчир юм. Ёочин гэдэг нь хятад гаралтай нэр ажээ. Судар бичигт янчирыг Уйгараар дамжиж, дундад азиас монголд орж ирсэн гэж тэмдэглэсэн байна./Ж. Бадраа / Олон улсын хөгжмийн нэвтэрхий толь бичигт дурдсанаар янчир маягийн төрөл хөгжим нь дээр үед дундад азид “Сантур” нэрээр гүрж, армен зэрэг оронд гарч байснаа, улмаар энэтхэг орноор түгэн дэлгэрчээ. Нөгөө нэг төрөл хөгжим нь эртний сири улсад 19-зуунд бий болсноо унгар мэт европын орноор дэлгэрчээ. Одоо энэ хөгжмийг “цимбал” хэмээн нэрлэдэг. Тиймээс гарал үүсэл нь Ж.Бадраа агсны хэлсэнчилэн дундад азиас орж ирсэн хөгжим болох нь тодорхой.
Янчир хөгжмийн бүтэц. Янчирын бүх эд эсийг зангидаж байдаг хөндий цар бүхий зууван тарпец хэлбэрийн их бие. Нэлэнхүй энэ хөндий цар нь цохилтоос үүссэн дуу авиаг дуурсуулан цуурайтуулах үүсвэр болно. Царны баруун зүүн гар талд тус бүр 56 шон байх бөгөөд, нийт 112 шон байрлаж, янчирын утсуудыг хөвчилөн татах багана болдог. Татсан утсуудыг их биенээс хөдийрүүлэх 8-12,16-24 хүртлэх тэвхнүүд гол үүргийг гүйцэтгэнэ.
Хөг багтаамж, царааны хувьд, бага наймцын /октавын/ соль нотноос, гуравдугаар наймцын ми нот хүртэл дуугарах хүчин чадалтай. Янчирын дууны өнгө аяс нь царгиадуу уянгалаг өнгө аястай бөгөөд, ардын болон зохиолын аль ч бүтээлийг тоглох хүчин чадалтай хөгжим юм. Нөгөө талаар ардын найрал хөгжимд гоцлолоос гадна чимэглэлийн олон хувилбараар найрсан тоглогдох бололцоотой. Сүүлийн үед гавъяат багш янчирчин Г.Дашдаваа хөг нэмэгдүүлсэн шинчлэл хийсэн нь сургалтанд өргөн ашиглагдаж байна. |
|
Бичлэг